Çocuk sahibi olmak karmaşık bir fizyolojik süreçtir. Bir bebek üretmek için birlikte çalışan bir takım dinamikler vardır. Başlangıç olarak, erkeklerin sağlıklı spermlere, kadınların ise sağlıklı yumurtalara ihtiyacı vardır. Daha sonra, spermin yumurtaya ulaşması için fallop tüplerinin açılması gerekir. Sperm bu kadar ileri gidebilirse, yumurtayı dölleyecek kadar sağlıklı olmalıdır. Döllendikten sonra, uterus astarı embriyo implantasyonu için uygun ortama sahip olmalıdır. Son olarak, embriyo sağlıklı olmalıdır.
Kısırlık, en az bir yıl denemeden sonra hamile kalamamak anlamına gelir. 35 yaşın üzerinde bir kadınsanız, 6 aylık denemenizden sonra hamile kalamadığınız anlamına gelir. Gebe kalabilen ancak gebelik süresine sahip olmayan kadınlara da infertilite teşhisi konulabilir.
Hiç hamile kalamayan bir kadına birincil kısırlık teşhisi konur. Geçmişte en az bir başarılı hamileliği olan bir kadına ikincil kısırlık teşhisi konur.
KADINLARDA KISIRLIK PROBLEMİNİN OLASI SEBEPLERİ
YUMURTLAMA BOZUKLUKLARI
Adet döngüsü sırasında, yumurtalıktan fallop tüpüne bir yumurta salınır. Anovülasyon, kadınların yumurtlamadığı durumlar için kullanılan tıbbi terimdir. Yumurtlama bozuklukları, kısırlık sorunlarının yüzde 25’ini oluşturur. İşte bazı yaygın yumurtlama bozuklukları:
Polikistik Over Sendromu (PKOS): PKOS, yumurtlama sırasında yumurtanın gelişmemesine veya salınmasına neden olan hormonal bir dengesizliktir. Bu durum, doğurgan kadınların yüzde 10’unu (15 ila 44 yaş arası) etkiler ve kadın kısırlığının en yaygın nedenidir. PKOS’e hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Azalmış Yumurtalık Rezervi (AYR): Bu durum, yumurtalıkların üreme potansiyelini kaybetmesinin bir sonucudur. Yani hamile kalınacak yumurta sayısı daha az ve kalitesizdir. Bir yaralanma veya cerrahi bir komplikasyondan kaynaklanabilmesine rağmen, azalan yumurta sayısı yaşlanmanın doğal bir yan etkisidir.
Fonksiyonel Hipotalamik Amenore (FHA): Stres, beyni endokrin sisteme bağlayan hipotalamusun gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH) üretmesine neden olabilir. GnRH, östrojen üretmek için yumurtalıklara haberci görevi görür. Östrojen üretimi azaldığında, ki bu da biri çok fazla egzersiz yaptığında veya yeterince yemediğinde meydana gelebilir, adet döngüsü düzensizleşir veya tamamen durur.
Erken Yumurtalık Yetmezliği (EYY): Bu durum genellikle yumurtalıkların artık 40 yaşın altında yumurta üretmediği erken menopoz olarak adlandırılır. Otoimmün bozukluklar veya kemoterapi EYY’ye neden olabilir. EYY’li her 10 kadından biri hala normal bir hamilelik yaşayabilir.
Menopoz: Yaşlanmanın normal bir parçası olan bu, genellikle 40’lı veya 50’li yaşlarda, en az bir yıl adet görmemiş kadınlarda görülür.
RAHİMDEN KAYNAKLANAN NEDENLER
Rahimdeki hücre ve dokuların bir kombinasyonu olan rahim fibroidleri, fallop tüplerini tıkayabilir veya yumurta implantasyonunu bozabilir. Endometriozis fallop tüplerini etkilese de rahimde skarlaşmaya veya iltihaplanmaya da neden olabilir. Anormal şekilli bir rahim gibi doğum kusurları da ileride kısırlığa neden olabilir.
FALLOP TÜPÜ HASARI
Bu anatomik problem, fallop tüpleri hasar gördüğünde veya tıkandığında meydana gelir ve yumurta ile spermin buluşmasını engeller. Bel soğukluğu veya klamidya gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklardan kaynaklanan karın ameliyatı veya pelvik inflamatuar hastalık izleri, fallop tüplerinde sorunlara neden olabilir.
ENDOMETRİOZİS
Bu durum, endometrium (rahim içindeki doku) rahim içinde değil, dışında büyüdüğünde ortaya çıkar. Fazla doku, yara izi nedeniyle fallop tüplerini tıkayabilir. Doğurgan kadınların yüzde onunda endometriozis vardır. Diğer bir yazımızda ayrıntılı olarak bu durumu ele aldık. Buradan okuyabilirsiniz.
SERVİKAL (RAHİM AĞZINA BAĞLI) NEDENLER
Serviksin hasar görmesi, servikal stenoz olarak da adlandırılan daralmasına veya kısalmasına neden olabilir. Diğer zamanlarda, servikal mukus, spermin vajina ve serviks boyunca hareket etmesini engelleyen suçludur. Mukus ayrıca bağışıklık sistemini yanlışlıkla spermlere saldırması ve öldürmesi için uyaran antikorlar içerebilir.
İLERLEYEN YAŞA BAĞLI SEBEPLER
35 yaş üstü kadınların yumurta sayısı daha azdır. Yumurta sayısı yıldan yıla azaldığından, kadınların yaşlandıkça gebe kalmaları giderek zorlaşabilir.
Kadın kısırlığının diğer nedenleri arasında otoimmün hastalıklar ve özellikle kanser kemoterapi veya radyasyonla tedavi ediliyorsa belirli kanser türleri bulunur.
NE ZAMAN DOKTORA GİTMELİYİM?
Aşağıdakilerden herhangi birini yaşadıysanız doktorunuzla iletişime geçmenizde fayda var.
- Düzensiz adet dönemleri
- Hiç adet olamama
- Adet sırasında şiddetli ağrı
- Pelvik ağrı veya iltihap
- Çoklu düşükler – Çok kez düşük yaptı iseniz
- Yaşınıza bağlı olarak altı aylık veya bir yıllık kısırlık durumunda
KADINLARDA KISIRLIK TEŞHİSİ
Şüpheli kısırlığın araştırılması hem kadın hem de eşi için testler gerektirir. Kadın için testler şunları içerebilir:
- Fiziksel Muayene – tıbbi öykü dahil
- Kan Testleri – yumurtlama hormonlarının varlığını kontrol etmek için
- Laparoskopi – üreme organlarının incelenebilmesi için karındaki küçük bir kesiden bir aletin sokulduğu bir “anahtar deliği” cerrahi prosedürü
- Ultrason Taramaları – fibroidlerin varlığını kontrol etmek için.
- Histerosalpingografi – fallop tüplerini ve uterusu değerlendirmek için kullanılan bir X-ışını kullanarak çekilen film
KADINLARDA KISIRLIK TEDAVİSİ
Siz ve eşiniz hamile kalmaya çalışıyor ve başaramıyorsanız, tedavi görmek isteyebilirsiniz. Önerilen tedavi türü, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli faktörlere bağlıdır:
- Biliniyorsa kısırlığın nedeni
- Ne zamandır hamile kalmaya çalışıldığı
- Yaş
- Hem sizin hem de eşinizin genel sağlığı
- Tedavi seçenekleriniz hakkında varılan kararın ardından sizin ve eşinizin kişisel tercihleri
CERRAHİ ÇÖZÜMLER
Kadın infertilitesi üreme organlarındaki tıkanıklıklardan kaynaklanabilir. Ameliyatla çözülebilecek sorunlardan bazıları şunlardır:
- Miyomlar – rahim içinde büyüyen kötü huylu olmayan tümörler
- Polipler – rahim zarının aşırı büyümesi (endometrium)
- Endometriozis – fallop tüplerini tıkayabilen endometriyal dokunun uterus dışında büyümesi
- Rahim anormallikleri – rahim septumu gibi
- Yumurtalık kistleri – boşaltılabilir veya çıkarılabilir.
Bu günlerde, çoğu ameliyat, bir laparoskop (karın içinden) veya ameliyatlı bir histeroskop (rahim ağzından ve rahim içine) kullanılarak anahtar deliği ameliyatı ile gerçekleştirilir. Bazen bu çeşitli nedenlerle mümkün olmayabilir ve açık cerrahi (karın içine cerrahi bir kesi) gerekebilir.
KADIN İNFERTİLİTESI İÇİN YUMURTLAMA İNDÜKSİYONU
Düzensiz veya adetin olmaması yumurtlamanın da düzensiz olduğunu veya olmadığını gösterebilir. Yumurtlama, tablet veya enjekte edilebilir formlarda bir dizi ilaçla indüklenebilir. Klomifen sitrat (Clomid, Serophene) gibi ağızdan alınan ilaçlar, beyindeki reseptörlerin vücutta doğal olarak oluşan östrojenlere tepkisini köreltebilir. Bu, yumurtlamayı uyaran beyinden hormonların salınımında bir artışa yol açar.
Yumurtalıkların yumurta bırakmasını sağlayan beyindeki hipofiz bezi tarafından salgılanan hormonların enjekte edilebilir formları da yumurtlamayı uyarmak için kullanılabilir. Bu ilaçlara verilen yanıt tahmin edilemez olabilir ve bu ilaçları kullanırken kadınların yakından izlenmesi gerekir.
Bazen enjekte edilebilir hormonlara verilen yanıt fazladır ve bu, yumurtalık hiperstimülasyon sendromu (OHSS) olarak bilinen bir duruma neden olabilir. Semptomlar ödem (sıvı tutulması), karın ağrısı ve şişkinliği içerir. Dozajda ince ayar yapılmasına ve OHSS riskinin en aza indirilmesine yardımcı olmak için düzenli kan testleri kullanılır.
TÜP BEBEK (IVF) DAHİL OLMAK ÜZERE YARDIMCI ÜREME TEKNOLOJİLERİ (ART)
Yardımcı üreme teknolojileri (YÜT), yumurtalıklardan yumurta alınmasını ve bir laboratuvarda yumurta ve spermlerin işlenmesini içeren prosedürler için kullanılan terimdir. İn vitro fertilizasyon (IVF) ve erkek infertilite nedeni olduğunda kullanılan intrasitoplazmik sperm enjeksiyonunu (ISSI) içerir. YÜT, yumurtalıkların normalde her ay olgunlaşan yumurta yerine 10 ila 15 yumurta üretmesini sağlamak için hormon uyarımı içerir. Yumurtalar ‘hazır’ olduğunda, ultrason rehberliğinde bir prosedürle alınırlar.
Tüp bebek durumunda toplanan yumurtalar daha sonra erkek partner veya donörden alınan spermlerle karıştırılır ve ISSI durumunda her yumurtaya tek bir sperm enjekte edilir. İki ila 5 gün sonra, rahim ağzından sokulan ince bir tüp kullanılarak kadının rahmine bir embriyo transfer edilir. Gerekenden fazla embriyo varsa, bunlar ileride kullanılmak üzere dondurulabilir.